داروشناسی و داروسازی در کتاب قانون ابن سینا

چکیده

یکی از مطالب پزشکی که در کتاب قانون ابن سینا قابل توجه و مطالعه است، مباحث دارویی، داروشناسی و داروسازی است. اینگونه مباحث در سه جای کتاب های قانون ذکر شده اند، یکی کتاب دوم قانون که در آن ادویه مفرده (داروهای تکی) معرفی شده اند، دوم کتاب پنجم (اقرابادین) و سوم سایر مجلدات که در جای جای آنها به داروها اشاره شده است. در کتاب دوم، ابتدا طی گفتارهایی مزاج داروهای مفرده، شناسایی قوای مزاج داروها، اقسام مزه داروها، شناسایی اعمال داروهای ساده و صفات داروها (تقسیم بندی داروها در 47 گروه) راتوضیح می دهد و سپس تأثیر عوامل خارجی بر داروها، تأثیر زمان و نحوه برداشت دارو از طبیعت (گیاه و حیوان) و اثر داروها بر بیماری های مختلف اندام های بدن را بیان می دارد. در بخش اصلی کتاب دوم قانون، به ترتیب حروف ابجد بیش از 800 نوع فرآورده دارویی معرفی می شوند. این داروها، گیاهی، حیوانی و معدنی اند، بعضی هاشان بومی ایران نیستند و بعضی ها، هنوز برای محققین ناشناخته مانده اند. در این تک نگارها، ابتدا فرآورده مذکور از نظر شناسایی معرفی شده است، سپس مزاج و طبیعت آن فرآورده توضیح داده شده و آنگاه به خواص آن و تأثیری که بر بیماری های مختلف دارد، پرداخته شده است. در کتاب پنجم (اقرابادین)، ابتدا لزوم وجود داروهای ترکیبی و نیاز به اینگونه فرآورده ها بحث شده است و سپس چگونگی ترکیب داروها با هم بررسی شده، در ادامه انواع اشکال دارویی مختلف و نحوه ساخت آنها بیان شده است. در تعدادی از این اشکال دارویی، استفاده از مقدار خاصی از فرآورده که منجر به ورود دوز معینی از آن به بدن می شود مشاهده می گردد. بعضی از این روش های ساخت به نحو جالب و شگفت انگیزی دقیقاً مطابق روش های ساخت فرآورده های دارویی امروز است که پیداست نویسنده، آگاهی و اطلاع کاملی از علم داروسازی سنتی داشته است. در هر حال مباحث داروسازی موجود در کتاب قانون، مانند سایر آثار ابن سینا، تحسین برانگیز و بیانگر احاطه کامل وی به علوم روز خود و حتی فراتر از آن می باشد.