سازوکارهای ارتقای خویشتن‌داری از منظر قرآن

نوع مقاله : پژوهشی (Original Research)

نویسندگان

1 دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران

2 گروه جامعه شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

3 پژوهشکده حوزه و دانشگاه

4 مرکز تحقیقات سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران

چکیده

زمینه و هدف: خویشتن‌داری نقش مهمی در سلامت معنوی و اجتماعی ایفا می‌کند و آموزه‌های دینی ظرفیت بالایی در ارتقای خویشتن‌داری دارند. ازآنجاکه خویشتن‌داری دربردارنده مفاهیم و اجزای گوناگونی است و تقویت و ارتقای آن منوط به بهره‌گیری از سازوکارهای برخاسته از فرهنگ و ارزش‌های خاص هر جامعه‌ای است، پژوهش حاضر با هدف تبیین سازوکارهای ارتقای خویشتن‌داری از منظر قرآن انجام گردید.

روش بررسی: این مطالعه بر اساس روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد ترکیبی (قیاسی و استقرایی) انجام شد. در مرحله قیاسی با مراجعه به نظریات و تعاریف خویشتن‌داری در منابع مختلف، مفاهیم محوری این موضوع شناسایی شد و در مرحله استقرایی، کلیدواژه‌های مرتبط با مفاهیم شناسایی شده در مرحله پیشین، در قرآن کریم مورد جستجو قرار گرفت و پس از مرور بر آیات و مراجعه به تفاسیر قرآن کریم، مفاهیم مرتبط بازیابی، کدگذاری و طبقه‌بندی شدند.

یافته‌ها: سازوکارهای ارائه شده در قرآن کریم برای ارتقای خویشتن‌داری در هشت مقوله کلی، 21 مقوله فرعی و 82 مفهوم است که بخشی از آنها همسو با نظریات موجود و مؤید مفاهیم مرتبط با آن بوده و برخی دیگر، سازوکارهای اختصاصی مورد اشاره در قرآن کریم می‌باشند. این سازوکارها شامل خودآگاهی، ارتقای اهداف، ارتقای انگیزه‌های درونی، ارتقای انگیزه‌های بیرونی، هشدار، خداگرایی و نفی خودگرایی، ایجاد و یادآوری عهد ایمانی و نمادسازی است.

نتیجه‌گیری: با توجه به اهمیت خویشتن‌داری در زندگی فردی و اجتماعی، توجه به آن از نظرگاه دینی به‌ویژه قرآن کریم، ضروری است. سازوکارهای ارائه شده می‌تواند برای افراد، مؤسسات تربیتی و نهادهای مرتبط با سلامت معنوی و اجتماعی مفید باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات