اصول و تکنی کهای جراحی اندا مهای کلیوی-ادراری در دوران اسلامی(از سوم تا قرن سیزدهم هجری)

نوع مقاله : پژوهشی (Original Research)

نویسنده

استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،

چکیده

زمینه و هدف: در مطالعات تاریخ پزشکی، شاخه جرّاحی در طبّ دوره اسلامی، کمتر موردبررسی همه جانبه و تخصصی
قرارگرفته است؛ لذا هدف از این تحقیق نشان دادن برخی از ابتکارات و دستاوردهای مهم و تأثیرگذار جرّاحان عصر اسلامی در
این زمینه بوده است. با توجه به محدوده موضوعی گسترده، اندام کلیوی- ادراری انتخاب گردید تا ظرافت و حساسیت این
اندا م ها، زوایای بیشتری از نوآور ی های این دوره را به نمایش گذاشته است.
روش بررسی: روش تحقیق کیفی و از نوع توصیفی- تحلیل بوده است و با این روش محتوای متون مرجع دانش جرّاحی
دوره اسلامی موردبررسی نقادانه و تحلیل قرارگرفته است. بر این اساس، آثار شاخص و مرجع این دوره گلچین شده است با
این هدف بازه زمانی قرن سوم هجری، آغاز تألیفات اصیل در این حوزه تا قرن سیزدهم هجری که ورود طب نوین به جهان
اسلام است، انتخاب گردید. سپس د اصول و تکنی کهای ثابت جرّاحان در زمینة جرّاحی کلیه، مثانه و مجرای ادراری، مورد
تجزی هوتحلیل قرارگرفته است؛ درنهایت با روش استقرایی اصول و تکنی کهای رایج در این حوزه مشخ صشده است.
یافته ها: اصول ثابت و رایج جرّاحی شامل: تشخیص افتراقی، اصول احتیاطی، ممانعت از خونریزی: مانند داغ زدن،
نشستن در آبزن، پاشیدن ترکیبات قابض، حجامت و بستن محل زخم بوده است؛ پس از جرّاحی، اصول بهداشتی در موضع
جراح یشده نیز توسّط همه جرّاحان مورد تأ کید بوده است؛ یافته های تحقیق این تکنیک های جرّاحی اندام کلیوی-اداری
را مطرح کرده است: داغ میخی کلیه و مثانه، داغ مخصوص انواع مختلف فتق، شکافتن با تکنیک بَزل، سلاخ کردن، شکاف
زدن عرضی، البته در این دوره از تکنیک قطع کردن به دلیل خطرات بسیار استفاده نمی شده است.
نتیجه گیری: نتایج تحقیق مؤید این فرض بوده است که برخی اصول و تکنیک های ثابت در این مقطع زمانی از شرق
تا غرب جهان اسلام موردپذیرش و متداول بوده است. در زمینة تکنیک های جرّاحی سه روش عمده شامل: داغ کردن،
شکافتن و قطع کردن بوده است و در زمینة اصول ثابت نیز شامل تشخیص افتراقی، رعایت اصل اخلاقی عدم آسی برسانی
به بیمار، جلوگیری از خونریزی، بخیه زدن و ضدعفونی کردن موضع زخم بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Research on principles and techniques Renal-Urinary Surgery in Islamic era (From the third to the thirteenth century AH)

نویسنده [English]

  • mahyar shariatpanahi
چکیده [English]

Background and Objective: In the history of medicine, the surgical branch of Islamic medicine has been less
widely studied, Therefore, the purpose of this study was to show some of the important and influential achievements
of the Islamic Surgeons in this field. Regarding the wide range of subjects, the renal-urinary organs were selected
until The elegance and sensibility of these organs have shown more angles than the innovations of this period.
Methods and Materials: Research Methodology have been Qualitative and descriptive-analytic type And with
this method The content of the reference texts of surgical knowledge of the Islamic period has been reviewed
critically and analyzed. Accordingly, the index and reference works of this period have been completed With this
aim The period of the 3rd century AH, the beginning of original publications in this area until the 13th century
AH, which the introduction of modern medicine into the Islamic world, was chosen. Then The principles and
techniques of the surgeon have been thoroughly investigated; Then the principles and techniques of the surgeons
in the field of renal, bladder, and urethral surgery have been analyzed. Eventually, By inductive method, The
basic principles and techniques of this area are outlined.
Results: The basic and consistent principles of surgery have been included: Differential diagnosis,
precautionary measures, prevention of bleeding: such as hot flashes, sitting in a water pool, spraying styptic
compounds, phlebotomy and closure of the wound site. After surgery, the principles of health at the surgical
site were also emphasized by all surgeons. The findings of this research have suggested the following surgical
procedures for the renal-edema organs: Cauterize of kidney and bladder with Hot Tools, Cauterize different
hernia, Splitting with the technique of removing the inner fluid, lift and split, Split from width, Of course in this
period Because of the huge dangers, is not used from cut off technique.
Conclusion:The research results confirmed this assumption That Some basic principles and techniques have
been accepted at this time from the East to the West of the Islamic World. In the field of surgical techniques,
three main methods were: Cauterize, splitting, and cutting And in this context, constant principles also included:
Differential Diagnosis, Observing the moral principle of non-harming the patient, Avoid bleeding, stitching and
disinfecting the wound site.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surgery
  • Kidney
  • Bladder
  • Hernia
  • Principles
  • Technique
  • Islamic Period
  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. قانون. ترجمه عبدالرحمن شرفکندی،‌ تهران: سروش، 1389 ه‍.‍. ش. جلد دوم، صص 135-294؛ جلد پنجم صص 157-418؛ جلد هفتم، صص 433-434.
  2. جرجانی، اسماعیل بن حسن. ذخیره خوارزمشاهی. چاپ عکسی از نسخه‌ای خطی. تهران: چاپ علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، 1355‍ش، جلد دوم، صص 821-961.
  3. رازی، محمد بن زکریا. الحاوی فی الطب. محقق هیثم خلیفه طعمی. بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422 ق، جلد سوم، صص 135-361.
  4. شاه ارزانی. طب اکبری. قم: مؤسسه احیاء طب طبیعی، 1387 ه‍. ش. جلد اول، ص 335؛ جلد دوم، صص 809-1319.
  5. شیرازی، محمدتقی، شرح و نگارش نو و روان از تسهیل العلاج و رساله حافظ الصحة، مصحح مؤسسه احیاء طب طبیعی، ‌، قم: جلال‌الدین 1387 ه. ش، صص 92-102.
  6. کرمانی، محمد کریم بن ابراهیم، دقائق العلاج، مترجم: عیسی ضیاء ابراهیمی، کرمان: چاپخانه سعادت، 1362 ه. ش، جلد دوم، ص 165.
  7. ابن قف، امین‌الدوله بن یعقوب. العمدة فی الجرّاحة. حیدرآباد: فی مجلس دائرة‌المعارف العثمانیة الکائنة، 1356 ق، جلد دوم، صص 169-214.
  8. ابن هبه الله، سعید. الم غنی فی الطب. بیروت: دارالنفائس، 1419 ه‍. ق، ص 247.
  9. زهراوی، خلف بن عباس. الجرّاحة. المقالة الثلاثون من التصریف لمن عجز آن التألیف. تحقیق: عبدالعزیز ناصر الناص. علی بن سلیمان التویجری. ریاض: مطابع الفرزدق التجاریة، 1422 ق، صص 127-311.
  10. علی بن عباس. کامل الصناعة الطبیة. قاهره: بولاق، 1294 ق، جلد چهارم، صص 257-278.
  11. ابن هبل بغدادی، علی بن احمد. المختارات فی الطب. حیدرآباد: دائرة‌المعارف العثمانیة، 1362 ق، جلد سوم، صص 340-441؛ جلد چهارم، صص 21-277.
  12. اخوینی، ربیع بن احمد، هدایة المتعلمین فی الطب، مصحح: جلال متینی، مشهد: دانشگاه مشهد، ‌، 1371 ه‍. ش، صص 414-553.
  13. بیرونی، ابوریحان، الصیدنة فی الطب داروشناسی در پزشکی مترجم: مظفر زاده، باقر، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه نشر آثار، 1383 ه. ش، صص 550-551.
  14. هروی، موفق بن علی. الأبنیة عن حقائق الأدویة روضه الأنس و منفعت انفس. محقق / مصحح: احمد بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران، 1346 ه‍. ش، ص 176.
  15. طوسی، نصیرالدین، منسوخ نامه ایلخانی، تهران: اطلاعات، 1363 ه. ش، جلد اول، ص 184.
  16. کاشانی، عبدالله بن علی، ‌ عرایس الجواهر و نفاس الأطائب، محقق / مصحح: ایرج افشار، تهران: المعی، 1386 ه. ش، ص 199.
  17. حکیم مؤمن. تحفة المؤمنین. قم: نور وحی، 1390 ه‍. ش، جلد دوم، صص 261-262.
  18. عقیلی علوی شیرازی، سید محمدحسین بن محمدهادی. قرابادین کبیر. تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران- مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، بی‌تا صص 987-1212.
  19. انطاکیه، داود بن عمرو. تذکر اولی الألباب- الجامع بلعجب اعجاب. بیروت: مؤسسه الا علمی للمطبوعات، بی‌تا ص 326.
  20. ناظم جهان. محمد اعظم. اکسیر اعظم. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران- مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، 1387 ش، ص 314.
  21. ابن هاشم، راشد بن عمیر. فاکهة ابن السبیل. عمان: وزارة التراث القومی و الثقافة، 1405 ه‍. ق، جلد دوم، صص 73-222.
  22. زهراوی، خلف بن عباس، التصریف لمن عجز عن التالیف، ترجمه: احمد آرام- مهدی محقق، تهران: س‍ل‍س‍ل‍ه آنت‍ش‍ارات ان‍جم‍ن آث‍آر و م‍ف‍آخ‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی، 1374 ه‍. ش، صص 73-136.
  23. شطشان، علی بن حسین، تاریخ الجرّاحة فی الطب العربی، بنغازی: منشورات جامعه قار یونس، 1999 م، جلد دوم، صص 211-330.
  24. ‌ قادری، سید ابوالقاسم قدرت الله، فصول الأعراض شرح کتاب حدود الأمراض حکیم ارزانی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387 ه‍. ش، ص 253.
  25. احمد، شمس‌الدین. خزائن الملوک. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387 ه‍. ش، جلد اول، صص 335-340.
  26. کرمانی، نفیس بن عوض. شرح الأسباب و العلامات. قم: مؤسسه احیاء طبّ طبیعی، 1387 ش، جلد دوم، ص 220.
  27. هروی، موفق بن علیالأبنیة عن حقائق الأدویة روضه الأنس و منفعت انفس. محقق / مصحح: احمد بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران، 1346 ه‍. ش، ص 301.
  28. عقیلی علوی شیرازی، سید محمدحسین بن محمدهادی. خلاص الحکمة، قم: اسماعیلیان، 1385 ش، جلد دوم، صص 487-488.